Ο Ιάννης Ξενάκης στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Δύο εκθέσεις αφιερωμένες σε έναν από τους σπουδαιότερους δημιουργούς του 20ου αιώνα Ιάννη Ξενάκη διοργανώνονται στο ΕΜΣΤ, σε συνεργασία με κορυφαίους μουσικούς θεσμούς από τις δύο πατρίδες του Ξενάκη, το Musée de la Musique-Philharmonie de Paris από την Γαλλία και το ΚΣΥΜΕ-Ωδείο Αθηνών από την Ελλάδα.
Κατά τη δεκαετία του 1950, ο Ξενάκης έσπασε τους κώδικες της σύγχρονης μουσικής και δημιούργησε ένα μουσικό είδος απολύτως δικό του, ανοίγοντας έτσι νέους δρόμους για τον πολιτισμό του 21ου αιώνα. Πρωτοστάτησε στη χρήση μαθηματικών μοντέλων στη μουσική παραδείγματος χάρη της θεωρίας των παιγνίων και χαρακτηρίστηκε ως «νεοπυθαγόρειος» . Υπήρξε μία από τις κορυφαίες επιρροές διεθνώς στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μουσικής και της μουσικής σύνθεσης από υπολογιστή.
Γεννημένος το 1922, στην Ρουμανία, από Έλληνες γονείς, ο Ξενάκης χάνει την μητέρα του σε ηλικία 5 χρονών. Το 1932 ο πατέρας του τον στέλνει μαζί με τα αδέρφια του στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή Σπετσών οπού εκεί πήρε και τα πρώτα του μαθήματα πάνω στην μουσική. Επιστρέφει στην Αθήνα το 1938 εκδηλώνοντας έντονο ενδιαφέρον για τη σχέση των μαθηματικών και της μουσικής, ενώ παράλληλα μελετούσε αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους.
Με την εισαγωγή του στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, κατάφερε να συνδυάσει σε κάποιο βαθμό τα δικά του ενδιαφέροντα (Μουσική, Μαθηματικά, Φυσική). Οι σπουδές του όμως δυσκολεύουν λόγω της αντιστασιακής του δράσης ενώ κατά την συμμετοχή του στα Δεκεμβριανά το 1944 χάνει το αριστερό του μάτι από θραύσμα αγγλικής οβίδας.
Φοβούμενος την εξορία στην Μακρόνησο λιποτάκτησε απο τον στρατό και δραπέτευσε αρχικά στην Ιταλία, καταφέρνοντας να φτάσει αργότερα στο Παρίσι.
Στο Παρίσι,ο Ξενάκης προσλήφθηκε από τον γνωστό αρχιτέκτονα Λε Κορμπυζιέ, για τον οποίο εργάστηκε μέχρι και το 1959 ενώ παράλληλα αναζητούσε δασκάλους ώστε να συνεχίσει τα μαθήματα πάνω στην σύνθεση.
Το 1952 άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα μουσικής αισθητικής και ανάλυσης με τον Ολιβιέ Μεσιάν, ο οποίος ήταν ο πρώτος που κατάλαβε τις μουσικές ιδαιτερότητες του Ξενάκη. Εκείνη την περίοδο γνωρίζει και την μέλλουσα συζυγό του Φρανζουάζ.
Από το 1960, ο Ξενάκης αφιερώνεται ολοκληρωτικά στη σύνθεση, έχοντας ολοκληρώσει μια σειρά πρωτοποριακών αρχιτεκτονικών κατασκευών που του είχε αναθέσει ο Λε Κορμπυζιέ, με σημαντικότερο το Περίπτερο της Philips για τη διεθνή έκθεση των Βρυξελλών του 1958.
Η φήμη του εξαπλώνεται ραγδαία σε όλο τον κόσμο από το 1960, ενώ από την δεκαετία του 1970 και μέχρι τον θάνατό του (2001)έμεινε στο προσκήνιο της σύγχρονης ευρωπαϊκής μουσικής, εργαζόμενος πάντα στο πλαίσιο της σχέσης μαθηματικών, μουσικής και αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας, με έναν προσωπικό, πρωτοποριακό αλλά και μοναχικό τρόπο, αφήνοντας ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στη σύγχρονη μουσική του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα.
Το πρωτοποριακό του έργο έρχεται να ξετιλυχτεί σε μια από τις μεγαλύτερες παρουσιάσεις για τον καλλιτέχνη στο ΕΜΣΤ.
Στο ισόγειο του Μουσείου θα παρουσιαστεί η έκθεση Ιάννης Ξενάκης Ηχητικές Οδύσσειες οπού παρουσιάζει πρωτότυπο υλικό από τα πολλαπλά στρώματα της ακατάβλητης δημιουργικότητας του Ιάννη Ξενάκη: φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, απεικονιστικές παρτιτούρες, μακέτες και ανέκδοτο ακουστικό υλικό. Χωρισμένη σε έξι ενότητες, η έκθεση Ηχητικές Οδύσσειες επικεντρώνεται στο πιο σημαντικό και αντισυμβατικό κομμάτι του έργου του και ρίχνει φως στην προσωπική του ιστορία, όπως επίσης και στην εικαστική, λογοτεχνική και μουσική παραγωγή του. Ενσωματώνει τον συνθέτη στον καιρό του και στα πολιτικά και πολιτιστικά κινήματα που τον καθόρισαν ως καλλιτέχνη.
Η έκθεση είναι συμπαραγωγή του ΕΜΣΤ και του Musée de la Musique-Philharmonie de Paris.
Επιμέλεια: Μάχη Ξενάκη (Εstate Iannis Xenakis), Thierry Maniguet (Musée de la Musique-Philharmonie de Paris), Kατερίνα Γρέγου (EMΣΤ)
Παράλληλα, στον 3ο όροφο του Μουσείου παρουσιάζεται μια νέα παραγωγή του ΕΜΣΤ, η έκθεση “Ο Ξενάκης και η Ελλάδα” σε συνεργασία με το Ωδείο Αθηνών και το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας (ΚΣΥΜΕ) που ίδρυσε ο ίδιος ο Ιάννης Ξενάκης, και στεγάζεται στο Ωδείο Αθηνών. Η έκθεση διερευνά την ταραγμένη και πολύπλοκη σχέση του Ξενάκη με την πρώτη του πατρίδα, από τα χρόνια στη Γαλλία μετά την καταδίκη του σε θάνατο, έως την επιστροφή του στην Ελλάδα μετά από 27 χρόνια αυτοεξορίας και την καταξίωσή του. Με πλούσιο αρχειακό υλικό, φωτογραφίες και επιστολές, η έκθεση καταγράφει τις πτυχές της πλούσιας μουσικής ζωής στην Ελλάδα τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, τις πρωτοβουλίες που προώθησαν τη μουσική πρωτοπορία και στήριξαν τους σύγχρονους συνθέτες, και φτάνει μέχρι την επιστροφή του Ξενάκη και τη διοργάνωση των μεγάλων του ελληνικών έργων, όπως το Πολύτοπο Μυκηνών.
Επιμέλεια: Σταμάτης Σχιζάκης (ΕΜΣΤ) και Στέλλα Κουρμπανά (Ωδείο Αθηνών-ΚΣΥΜΕ)
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Εύα Μανιδάκη, Θανάσης Δεμίρης (Flux Office)
Τέλος, το ΕΜΣΤ θα διοργανώσει μία σειρά από εκδηλώσεις, όπως προβολές και συναυλίες, που αναδεικνύουν την κληρονομιά του Ξενάκη στη σύγχρονη μουσική καθώς και τον σύγχρονο χαρακτήρα του οράματός του.
Εγκαίνια: 29.06.2023
Διάρκεια εκθέσεων: έως 07.01.2024
Πηγές: https://www.emst.gr
https://el.wikipedia.org
Άννα Νικολέτου
